Сохэйл вэ голдерсен анализ

ЦАРСТВО РАЗУМА

21 мая 922 года Ислам провозглашается государственной религией в Волжской Булгарии, после этого к нам при содействии булгарского царя Алмыша прибывает посольство от Багдадского халифа.

Несколько лет тому назад депутаты Татарстана установили новую памятную дату – День официального принятия Ислама в 922 году Волжской Булгарией, которое будет отмечаться 21 мая. Татарстан этой датой подчеркивает, что мусульмане – коренные жители России, а Ислам – одна из старейших религий, которая укоренилась в нашей стране давно, и это общая её история. В этом и есть рецепт толерантности РТ.

Говоря о просвещенной цивилизации волжских булгар и называя их «торговым и промышленным народом» русский историк С.М.Соловьев писал: «Издавна, когда ещё русский славянин не начинал строить на Оке церквей христианских, не занимал ещё этих мест во имя европейской гражданственности, болгарин слушал уже Коран на берегах Волги и Камы»…

Булгары, как и все тюрки, с древнейших времен исповедовали единобожие. Хотя их религия и отличалась по обрядам от Ислама, она в тоже время была очень близка к нему по многим своим теологическим воззрениям. Все это и обусловило ту легкость, с которой Ислам за поразительно короткое время был принят булгарами.

Усиление торговых и экономических связей со странами Востока привело к распространению арабской письменности и в системе образования булгар. По сообщениям арабского путешественника, писателя и географа начала Х века Ибн-Русте, «… большая часть (булгар – М.И.) исповедует Ислам и есть в селениях их мечети и начальные училища с муэдзинами и имамами».

Основным материалом письменности в Волжско-Камской Булгарии Х-ХI веках служила бумага, привозимая из далекого Китая. Пергамент же, как у западных народов, для письма применялся реже. Этим и объясняется плохая сохранность памятников письменности древнебулгарского периода.

Ислам придал новый импульс ускоренному развитию булгарской науки и культуры в цело. На рубеже ХI-ХII веков в городе Биляре жил ученый-историк, главный судья Якуб ибн Нугман – автор книги «История Булгарии», которую высоко оценил арабский путешественник, географ Абу-Хамид аль Гарнати (аль Андалуси), посетивший Великий город Биляр в 1135 году. К сожалению, она не сохранилась до наших дней, но благодаря аль Гарнати, прибывшему из далёкой Испании, который приводит отрывки из сочинения Якуба ибн Нугмана, мы имеем представление об этой книге.

В городе Биляре было крупное высшее учебное заведение – университет (дар аль-улюм) «Мухаммед-Бакирия», основанный около 1080 года Якубом ибн Нугманом – потомком ибн Фадлана. Ибн Фадлан, как известно, возглавлял посольство багдадского халифа Муктадира к царю булгар Алмыш хану и остался жить в Булгарии в качестве советника пяти полунезависимых царей-биев во главе с Алмыш ханом.

«Мухаммед-Бакирия» был первым университетом в Европе, где такого рода учебные заведения начали появляться только в ХI-ХV веках. В «Мухаммед-Бакирия» изучали историю, богословие, философию, литературу, риторику, поэзию, математику, астрономию, медицину и другие науки. Университет, где ректором являлся Якуб ибн Нугман, пользовался признанием не только в Булгарии, но и далеко за ее пределами. Здесь, на ряду с булгарами, учились шакирды (студенты) из стран Арабского Востока, Хорезма, Ирана и даже далекой Испании. В качестве примера можно привести такой факт. Абу Хамид аль-Гарнати (аль-Андалуси) в 1135 году привез с собой из Испании своего старшего сына и обратился с просьбой к Якубу ибн Нугману о приёме его в университет «Мухаммед-Бакирия». Обучение велось на булгарском и арабском языках.

Турецкий учёный библиограф XVII века Хаджи Халиф пишет об одном булгарском астрономе X века, который в 700 верстах севернее от Биляра-Булгара наблюдал за необычным явлением (возможно, северным сиянием). Профессор К(П)ФУ Гамирзян Давлетшин приводит интересные факты. Например, булгарский поэт Котб (Кутб) в своём произведении «Хөсрәү вә Ширин (Хосров и Ширин)» (1342 г.) пишет о космосе, что каждая звезда – это особый мир и между ними огромные расстояния и в космосе царит вечное движение. В 1394 году другой булгарский автор Сейф Сараи в своём произведении «Сөһәил вә Гөлдерсен (Сохайль вэ Голдерсен)» под влиянием булгарского астронома Масуда пишет о том, что Земля вращается вокруг Солнца:

Әйләнде кыз бу яшь егет тирәли.

Җир әйләнгән кебек Кояш тирәли.

(Обернулась девушка вокруг молодого юноши

Как Земля вращается вокруг Солнца.)

(подстрочный перевод Мидхата Ижбулатова)

Обратите внимание: 1394 год! За 150 лет до Коперника и за 200 лет до Джордано Бруно наши предки булгары смотрели на это явление, как на что-то само собой разумеющееся, и смело вводили в поэтические произведения. И за это никто и никого в Булгарии не преследовал и на костре инквизиции не сжигал: это могло быть только в государстве, где царили разум и знания.

В Булгарии была развита и медицина. В 1220–1221 годах булгарскими учёными - братьями Тазетдином и Хасаном ибн Йунус аль-Булгари по просьбе арабских медиков написан медицинский трактат «(Әт-Тирйәк әл-Кәбир (Эт-Тирьяк Эл-Кабир)» («Лучшие лекарства против отравления»). Он хранится сейчас в Научной библиотеке Меджлиса-Сина в городе Тегеране – столице Ирана. В 1996 году во время официального визита в Иран первому Президенту Татарстана М.Ш.Шаймиеву были торжественно вручены ксерокопии этого бесценного манускрипта, который затем был подарен им отделу редких рукописей Научной библиотеки имени Н.Лобачевского Казанского университета.

Булгарская просвещенность пользовалась настолько высоким авторитетом и признанием, что учёный Ходжа Ахмед Булгари назначается на пост учителя и наставника самого могущественного монарха мира султана Махмуда Газневи, как в свое время знаменитый древнегреческий философ Аристотель, был учителем и наставником Александра Македонского. Недаром же Булгарию называли «Царством Разума» и «Золотым Троном Востока». Переехав из Булгарии в Афганистан, Ходжа Ахмед Булгари врачует в городе Газни. После его чудодейственного лечения многие вставали на ноги. Поэты восхваляют его в своих стихах, имя его становится легендарным. В 1971 году над его могилой был построен мавзолей (дюрбе) из белого мрамора.

Но Ходжа Ахмед Булгари был не только знаменитым медиком. Не в меньшей степени он прославился своими философскими и историческими трактатами. Среди них наибольшей известностью пользовались «Тарихател Болгария» («История Булгарии»), «Фәнандел Болгария» («Наука в Булгарии») «Җәмигыль Болгария» («Философия Булгарии»). Многие современные мусульманские учёные обращаются к его трудам, написанным в ХI веке.

И таких исторических фактов много. Известно также, что в медресе придавали большое значение изучению литературных памятников, среди которых особо выделяется поэма «Кыйссаи Йосыф» («Сказание о Юсуфе»), которую создал выдающийся булгарский поэт-гуманист, философ Кул Гали, 800-летие со дня рождения которого и 750-летие его бессмертной поэмы широко отмечалось в 1983-1984 годах по решению ЮНЕСКО во всём мире.

В эпоху Булгаро-Казанского средневековья царил культ поэзии. Крупнейшим поэтом, философом и историком этого периода являлся поэт-гуманист Мухаммадьяр. В своих произведениях «Төхфәи мәрдан» («Дар мужей», 1539 г.) и «Нуры содур» («Лучи души», 1542 г.) он поднимал проблемы добра, справедливости, равноправия, уважения к женщинам и простому человеку.

По высочайшему Указу казанской царицы Сююмбике, Мухаммадьяр собирал книги, древние манускрипты, рукописи со всего мира для библиотеки, которая являлась одной из крупнейших в Евразии. Самое интересное, что эта знаменитая библиотека была открыта для всех желающих, образованных людей Булгаро-Казанского ханства. А в Казани был культ поэзии. Царица Сююмбике подарила эту знаменитую библиотеку медресе «Мухаммед-Аламия». К сожалению, дальнейшая судьба этой уникальной библиотеки неизвестна и покрыта завесой тайны.

За границей историю нашего народа знают лучше и ценят больше, чем мы сами. Например, в болгарском журнале «Отечество» (г. София) приводятся слова, являющиеся своеобразным итогом беседы с выдающимся историком, археологом, профессором Альфредом Халиковым: «Развалины Великого Булгара и Биляра представляют такую же научную ценность, как руины легендарной Трои и Помпеи». Недаром же крупнейший татарский богослов, историк, философ XIX века Шигабутдин Марджани сравнивал булгарскую цивилизацию с цивилизациями Византии и Андалузии. Пётр I во время посещения Великого Булгара в 1722 году обозревал её просторы с высоты Малого минарета и был поражен развернувшейся перед ним величественной панорамой древней столицы Булгарского государства. Император издал Указ о сохранении каменных зданий древнего города с числом около 80.

Казанские тюрки (татары) всегда с большим уважением относились к религиям других народов, в том числе и к православию. Известно, что в Волжской Булгарии, Дешти Кипчаке (Золотой Орде), в Казанском ханстве была исключительная веротерпимость, никто не подвергался гонениям и преследованиям за принадлежность к той или иной религии.

Булгаро-татарский народ, будучи в своей основе мусульманским, всегда с большим уважением относился к представителям других религий. А это основывается на сурах и аятах Священного Корана. Все это является частью менталитета двадцатимиллионного булгаро-татарского народа, который стремится жить в мире и согласии с другими народами. На нашей прекрасной, но такой беззащитной планете Земля, где находятся горячие точки (Кавказ, Ближний Восток, Афганистан) льётся кровь. А в это время в Татарстане (1999 год) в городе Казани открывается Дом Дружбы народов, а на базе Казанского финансово-экономического института – Институт культуры мира, который является единственным в мире. Ректором этого уникального и необычного института, который находится под эгидой ЮНЕСКО, является известный учёный, академик Энгель Ризакович Тагиров.

Проживая на своих исторических землях в разных регионах России, булгаро-татары подобно сообщающимся сосудам неразрывно связаны друг с другом. Поэтому Россия является общим домом не только для потомков булгар, но и для других народов. Поэтому они как никто другой заинтересованы в сохранении единой демократической, процветающей державы, где все народы равны и имеют равные права независимо от численности. И в этом залог её сохранения в будущем.

Мидхат ИЖБУЛАТОВ,

магистр Международной Педагогической Академии,

член Международной Конфедерации Журналистов, преподаватель Казанского Высшего мусульманского медресе имени 1000-летия принятия Ислама

Котб хосрэу вэ ширин

Периодизация татарской лит-ры:

I. Древняя тат.

Котб иҗатына анализ

лит-ра (10-18 вв.):

— рунические памятники: надгробие Куль-Тагина, Бильге-кагана, Тоньюкука,

— уйгурские: Хуазтуанифит (манихей), Поклонение колдунов, Алтын ярук (буддизм),

— арабские (гос-во караханидов, столица Кашгар): Йосыф Хас-хаҗиб Баласагуни “Котадгу билиг” (Знание о счастье), Махмуд Кашгари “Диване лүгат әт-төрек”.

+ среднеазиатская (суфийская): Хуҗа Ахмад Ясави “Диване хикмәт”, Сулейман Бакргани “Бакырган китабы”, “Ахырзаман китабы”, “Мәриәм-аңа хикәяте”

Лит-ра периода Волжской Булгарии (до 1236 г.): Кол Гали Кысса-и Йусуф.
Лит-ра периода Золотой Орды (1236-1438): Котб “Хосров и Ширин” (1342), Хорезми “Мөхәббәт-наме” (1354), Хөсен Көтип “Җөмҗөмә султан”, Махмуд Бине Гали “Нахҗ ал-Фарадис” (1358), Саиф Сараи: переводы — “Гөлистан бит-түрки” (найден в 1851), оригинальное тв-во – “Сөһәел вә Гөлдерсен” (на основе событий в Поволжье в 14 в), нәзирә – пейзажная лирика Маулана Исхака, Хорезми, Габдуль Мәжита.
Лит-ра периода Казанского ханства (1438-1552): Мохаммад Эмин “Гыйкаб” (Месть), Өмми Камал “Мөнаҗате зәрифә” (Песни бедного человека), Гарифбәк (1 стих-е о присоединении Казани к России); Кул Шариф “Кысса-и Хутби-хуҗа” (о Хуҗа Ахмад Ясави и Сулеймане Бакргани), газели; Мухаммадьяр: “Төхфәи Мәрдән” (1539-40; ящичная композиция, пример – рассказ о Захиде, Шах Харун), “Нуры Судур” (1542; нәзирә на поэму Лутфи “Гөлвә науруз”, пример – “О благородной девушке и злом отце”), стих-е “Нәсихат” (Назидание).
Лит-ра 16-18 вв. (1552-1800) – усиление религ. идеологии: “Кыссасыль әнбия” (“История пророков”); Мәвлә Колый (17 в.) – һикмәт, пессимистич. тв-во, восхваление крест. труда, ученых; Кадыр Гали-бек “Җәмит әт-тәварих” (“Сборник историй”) – перевод одноим. труда перса 13-14 вв Рашиддина Хамадани (восхваление Годунова); Сайади “Дастан Баба-хан” – нәзирә на сюжет “Тәһир һәм Зухра”.

II. XIX в. (1800-1905):

Первая половина – продолжение традиций среднев. лит-ры: поэтич. пр-я, восточн. жанры, тяжелые формы, сложный язык. Мирза Фахретдинов – основал серию публикаций мелких авторов-современников «Асар»; Шигабудтин Марджани – библиографич. труд о тат. нас. пунктах, мечетях и муллах «Мустафа дель Акбар фи ахвали Казан дэ Булгар»; Әбелманих Каргалы – “Саяхат наме” (путевые заметки о Турции, Египте и Аравии), сб-к из 10 поэтич. рассказов о суф. шейхах, переведенные с арабского языка (пример – о ш. Зөнен Мисрый), тема рос. гражданства, эпиграммы на баев – реалистич. метод. Х. Салихов – поэт-суфий: “Тәндә җаным”, рефрен (рәвив) “Белмәдем”, соц. сатира. Ш. Зәки Суфи (“умный”, также – «слепой») – дидактич. и философская лирика, газели, часто с рэвивом (пример – стих-е, где мир сравнивается с рынком знаний). Габдульджаббар Кандалый: “Кысса-и Ибрахим әтхәм”, ”Рисаля иль Иршат”; любовная лирика без суф. подтекста, эпиграммы; эпистолярная поэма “Сахыб-җамал”.
С 1860-х гг., развитие просветительской лит-ры: в основном проза и драматургия; возникновение и развитие джадидизма.

III. Начало XX в. (1905-1917)

IV. Советская (1917-1985)

V. Современная (с 1985)

Смотрите также:Котб “Хосров и Ширин” (1342), Хорезми

Нутфуллин Ильнар Ильдус улы Тема: Котбның “Хөсрәү вә Ширин” поэмасында традицияләрнең чагылышы Котбның әсәре – фольклор йогынтысының иң якты мисалы. Бу поэмада иранлыларның һәм төрекләрнең бик күп еллар буе үсеш алган тәҗрибәләре тупланган. Әлеге фольклориртик әсәр иранлыларның һәм төрекләрнең культура һәм диннәре буенча бик якын торуын күрсәтә.

Барлык поэма барышында фольклорның барлыгы сизелә.

Вы точно человек?

Бу беренчн чиратта төрки халыкның дини мифологик күзаллаулары белән бәйле: Дини-мифологик катлау вәкилләре (аллалар, фәрештә, җан һ. Б.): Бөек Алла (аңар кайда вә кем тиң?)Яратыр һәм йөретер бер хөкемдин. Кушып янә хыялыңны коралга —Ни кылгансың, теләмәсә бер Алла? Чокырдан безне күккә ул күтәрде,Фәрештәгә тиң итте керле тәнне. Геройларның мифик характерлары (күңел дөньясы, эчке күңел көче): Холык һәйбәт, фәһемлесең, гыйлемле,Акыллы син һәм ипле, хуш күңелле. Ничә еллар булыр — җаным төбендәШушы фикер бар иде уй-күңелдә:Берәр шаһның сараена барыйм, дип,Бетәр шунда бөтен кайгыларым, дип. Геройларның табигый көчләр белән бәйләнеше (күк, җил, ай, кояш, үсемлекләр дөньясы): Вә күк чары, гашыйк булмаса җиргә,һаман ник әйләнә, ял итми бер дә? Иреште шаһка бу зар, җитте күккә,Халыкта аһ, елашлар китте күпкә. Шуның өчен булыр җилдәй җитез ат,Кара кир Шәбдиз* атлы бер асыл зат. Егетлекне бизәсен ай кебек йөз,Моратыңның гөле булсын энәсез… Йөзе — кояш, чигәсе — ай, чәче — төн,Күзе — нәркис, иңе гөл — бизи күркен. Котбның бу поэмасына этәргеч булып Кол Галинең “Кыйсаи Йосыф” ы тора. “Кыйсаи Йосыф” – Коръәнгә нигезләнеп язылган әсәр, анда да анда да кешенең табигать белән бәйләнеше ачык чагыла, яхшы сыйфатлар өстен куела: Матурлыкта бөтен җирдә алып дан:«Йосыфтыр бу!»— диде һәркем, калып таң. “Хөсрәү вә Ширин”дә дә дөреслек, кешелеклелек сыйфатлары яктыртыла. Чөнки әлеге поэма Тинибек патшага карата, аның аңына тәэсир итеп, дөрес һәм кешелеклелек сыйфатлары белән тәрбияләү өчен: Ханыбыз ул — Тинибәк*, ул бәхетле,Куандырадыр ул таҗ һәм тәхетне.Җиде икълим эчендә бу замандаТиңең юк синең ошбу киң җиһанда. Булыгыз чын сәгадәтле хөкемдар, Сәламәт-сау узып шатлыклы еллар. Поэмада без авторның файдалы һәм күңел дөньясын тәрбияләүче киңәшләрен дә күрәбез: ир белән хатын турындагы күзаллаулар, ихлас ярату, дөреслек яклы идарәче, кешенең изге эшләре, сәламәт яшәү турында киңәшләрен күрәбез. “Хөсрәү вә Ширин”дә Кавказ халкының (Низами) даладагы төрекләрдән аермасы (Котб) күренә. Мәсәлән, ашамлыклкарга килгәндә, Низамида – кебаб (шашлык), Котбта – аш. Шулай ук башка төрки ризык атамалары да бирелә: сусын (исерткеч ечемлек), бал, каймак. Саз, кубыз, быргыда уйнаучыларны ул бер сүз белән – кубызчы дип атый. Поэмада автор Хөсрәү белән Шириннең язмышын хронологик тәртиптә түгел, ә тарихтан тыш, фольклористик тәртиптә бирә. Ул геройларны эчке дөньясындагы үзгәрешләре буенча тасвирлый. Үз-үзләрен тотышлары, күңел байлыгының үсеше – тискәре сыйфатлардан арындыра һәм алла дәрәҗәсенә җиткерә. Ә моны фольклорсыз күз алдына китерергә дә мөмкин түгел. Поэманың фольклор рухында бирелеше тормышны ничек бар, шулай күрсәтү өчен кирәк: геройларның уңай һәм тискәре адымнарына нәтиҗә ясап һәм шул ук вакытта укучыларны да эчке һәм тышкы матурлыкка өндәү Котбның поэмасында чагыштыру, эпитет, метафоралар бик күп очрый. Чагыштырулар табигатьтән, көндәлек тормыштан һәм фольклордан алынган.

Җитеп тәхеткә, чүкте — көч киселде,Зарый кылды җинаятьче шикелле:«И шаһым, ярлыка, зинһар, кичер син,Олуг бул син кечегә, иң кечең — мин.

Сүзен башлап чичән Шавур әфәндеТере тутый кебек сайрап җибәрде. Тигез булып тезелгән теш — нәкъ энҗе,Алар алмаз кебек нурлы, пакь энҗе,Иреннәре — Бәдәхшанның* якуты,Уйный тешләр алар белән качышлы. Гомер кебек, яшеннәр тизлегендәЧабар, ычкындырылса тезгененнән. Котб үзенең поэмасында кешелекнең барлык өлкәсендәге белемнәрне чагылдыра: биологик, иҗтимагый, географик һәм күңел дөньясына кагылышлы. Ул шулай ук биредә космогоник, онтологик күзаллаулар (ягъни мифлар); Иранда һәм Алтын Урдадагы диннәр (шаманизм, зароастризм, христиан, ислам һ.б.) турында да яза. Ә динне мифологик персонажларсыз күз алдына да китереп булмый. Шагыйрь поэманың беренче юлларында ук дөньяны барлыкка китерүче – Бөек Тәңрене әйтә. Олугъ Тәңре-галәмне ул яратты,Бизәп җирне, күген җиргә каратты. Игелегең белән колыңны кыл дус,Эшемне төпчемә, и Тәңре, бул дус! Аңа җиңү кылычын Тәңре сонды,Кире җаннарга ул бик катгый орды. Алла күк йөзен, йолдызларны, караңгы төнне, кояшны; кайгыны, шатлыкны, өметне һ.б. барлыкка китергән. Автор поэмада көн белән төннең алышынуын геройларның күңел халәте үзгәрүе белән тиңләп карый (кайгыру – шатлану, бәла – өмет).

“Хөсрәү вә Ширин”дә авторның эпик-мораль өйрәтмәләре бик күп очрый. Аларны тйрле темага аерсак та санап бетерү мөмкин булмас иде: бәхет турында, сәламәтлекне кайгырту, сүз көче турында уйланулар, дәүләтнең җитешлелеге, киләчәкне кайгырту, гомернең бик тиз узуын искә алу, яхшылык эшләүчеләр, яхшы күңелле идарәче; белем һәм дөреслек турында, мәхәббәт, теләкләрнең чиклелеге, ирләр һәм хатыннар турында, тормыш авырлыклары алдында баш ию, гафу итү, хаклылык, ашау, хурлык, яхшы мөнәсәбәт, саклану, дөньяга яраклашу, гөнахлар өчен түләү, эшнең үзвакытлылыгы, көчлелек һәм көчсезлек, ашыгу, дөреслек, язмыш, сабырлык, аек булу, сер саклый белү, кыйммәтлелек, талант, юмартлык, эшләрең өчен җавап бирү, акыл, икътисад, тормыш белән канәгать булу, дин һ.б.

Приложенные файлы

Запись опубликована автором uploader в рубрике Прочее.

Котб псевдонимы белән «Хөсрәү вә Ширин» поэмасын язган Алтын Урда шагыйре шул дәүләт составына кергән халыкларның әдәбият тарихында күренекле урын тота.

Котбның “Хөсрәү вә Ширин” поэмасында традицияләрнең чагылышы

Бу әсәр ул замандагы рухи культура һәм әдәбиятның үсеш дәрәҗәсен күрсәтүе, иске әдәби традицияләрне дәвам иттерүе, болгар-татарларның һәм Урта Азия халыкларының әдәбияты үсешенә тәэсир итүе ягыннан бик әһәмиятле. Алтын Урда дәүләте составына кергән Харәземдә һәм Болгарда, монголлар килүдән элек гыйлем һәм фән шактый алга киткән булып, күренекле галимнәр яшәгәнлеге мәгълүм. Ул галимнәр бу дәүләттә матди һәм рухи культураны һәм әдәбиятны үстерүдә зур эшчәнлек күрсәткәннәр. Нәтиҗәдә Сарайда, Болгарда һәм Кырымда фән кешеләре, әдипләр, шагыйрьләр җитешкән. Алтын Урдада төрки телдә әдәбият һәм поэзиянең нык алга киткән булуына Мәхмүд Болгариның «Нәһҗел-фәрадис»е, Котбның «Хөсрәү вә Ширин»е, Харәзминең «Мәхәббәтнамә»се, Хөсам Кятибнең «Җөмҗөмә солтан»ы, Галинең «Кисекбаш китабы», Сәйф Сарайның «Китабе Гөлстан бит-төрки»се, «Сөһәйл вә Гөлдерсен» поэмасы, шигырьләре һәм ул җавап язган шагыйрьләрнең әсәрләре шаһит. Бу авторларның хан сарайларында тәрбияләнгән профессиональ шагыйрьләр булмыйча, халык арасыннан үсеп чыккан сәнгаткярләр булуы аеруча игътибарга лаек. Бу хәл гыйлем һәм мәгърифәтнең хаким сыйныф тирәсендә түгел, халык арасында таралганына дәлил. Алтын Урда, Болгарда һәм башка мөселман илләрендә мәдрәсәләр дәүләт карамагында булмаган, аерым галимнәр мәдрәсә тоткан һәм шул традиция болгар-татарлар арасында да дәвам иткән. Ул мәдрәсәләргә төрле шәһәр һәм авыллардан гыйлемгә ихласлы яшьләр килеп укыганнар, араларыннан зур галим, яхшы шагыйрьләр дә чыккан. Әлбәттә, Сараи дигән галим вә шагыйрьләрнең барысы да Сарайда туып-үсмәгән, моны Сәйф Сараиның «туган җирем Камышлы» дигәненнән дә күрәбез. Аның Сарай якынындагы Камышлыдан икәне шиксез. Болгар һәм Алтын Урда заманында Идел буе галимнәре һәм әдип-шагыйрьләре гарәп, фарсы телләреннән һәм әдәбиятларыннан яхшы мәгълүмат алганнар. Болгар һәм Алтын Урта шагыйрьләренең элекке әдәби традицияләрне дәвам иттерүләре дә кызык. Элек гарәпчә шигырьләр язып, соңыннан шул ук шигырь формаларын фарсычада кулланган һәм гарәпчәдән бик мөһим әсәрләрне фарсычага күчергән фарсы-таҗик шагыйрьләре шикелле, төрки шагыйрьләр дә бөек фарсы шагыйрьләренең әсәрләренә ияреп язу, яки ирекле тәрҗемә итү юлын тотканнар. Йосыф Хас Хаҗиб Бала-сагуни «Котадгу белег»не Фирдәүсинең «Шаһнамә»сенә ияреп, аның вәзенендә язган. Алтын Урда мәҗлесләрендә, гарәпчә шигырьләр укыганнан соң, фарсы һәм төрки «мөләммәгъ» җырлаулары да шул ук традицияне күрсәтә. «Мөләммәгъ» дип бер яки ике юлы гарәпчә, бер-ике юлы фарсыча, яисә фарсыча-төркичә шигырьләргә әйтелә. Низами, Хафиз кебек олуг шагыйрьләр, берьюлы гарәпчә дә, фарсыча да газәл-шигырьләр язганнар. Алтын Урда шагыйрьләренең дә шуларга ияреп фарсыча-төркичә «мөләммәгъ»ләр язуы һәм ул «мөләммәгъ» газәлләрнең мәҗлесләрдә укылуы яки кубыз көенә җырланганы мәгълүм. Мондый «мөләммәгъ» шигырьләрнең бик модада булганын «Хөсрәү вә Ширин» ахырында гарәпчә-фарсыча «мөләммәгъ» китергән Бәркә Фәкыйһ тә күрсәтә. Ул ике юл гарәпчә һәм ике юл фарсыча шигырь белән: «Бу китапны матур язу өчен озак вакыт тырыштым; бердән үлеп китсәм, аны аз нәрсә бәрабәренә, суган бәясенә сатуларыннан куркам»,— дип язган. Төрки авторлар мәшһүр фарсы шагыйрьләренең әсәрләре белән яхшы таныш булганнар һәм үз әсәрләрен шуларга ияреп иҗат иткәннәр. Котб исә Низаминың «Хөсрәү вә Ширин»ен ирекле тәрҗемә иткән. Төрки вариантта авторның мөстәкыйль иҗат өлеше дә шактый урын ала.

Котб үзеннән алда булган төрки әдәбиятлардагы Йосыф Хас Хаҗибнең «Котадгу белег»е, Кол Галинең «Кыйссаи Йосыф»ы, Әхмәт Югнәкинең «һибәтел-хәкаик»ы кебек күренекле әсәрләр белән таныш булып, алардан билгеле бер йогынты алса, «Хөсрәү вә Ширин»е белән соңгырак чор шагыйрьләренә үзе дә йогынты ясаган. Бу танышлык һәм тәэсир Низами әсәре нигезендә 1409—1414 елларда «Мәхзәнел-әсрар» поэмасын язган Мир Хәйдәр иҗатында да күренә. Аның Низами темасын сайлауда да Котбка ияргәнлеге сизелеп тора. ©Татар әдәбияты тарихы, 1нче том

9 февраля 2012 года состоялся Отчет о деятельности Ульяновской городской просветительской общественной организации «Булгарское возрождение»

9 февраля 2012 года в Каминном Зале Дома-Музея Н.М.Языкова состоялся Отчет о деятельности Ульяновской городской просветительской общественной организации «Булгарское возрождение» за последние годы, при участии Зам. начальника управления культуры и организации досуга населения мэрии г. Ульяновска М.А.Дагаевой, начальника управления по внешним связям мэрии г.Ульяновска Д.А.Нестеровым, сотрудниками Областного Краеведческого музея В.И.Лосевой, М.Р. Гисматуллиным, доцентом УлГПУ, к.ист.н.,.Ю.А. Семыкиным и студентами УлГУ. Слово было предоставлено Председателю Совета «Булгарского возрождения» Шаукату Богданову. Он рассказал о деятельности общественной организации за последние 9 лет, подвел промежуточные итоги и озвучил планы на будущее, в т.ч. проект по установке в Ульяновске памятника булгарскому средневековому астроному Масуду аль-Булгари (XIV в.), который с помощью астрономических приборов и наблюдениями за звездами и небесными светилами точно определял время молитв, а также что под влиянием этого астронома Поэт Сейфи Сараи аль-Булгари, который в своей поэме «Сохайль вэ Голдерсен» написанный 1394 г.

за полтора века до Коперника и Джордано Бруно под влиянием булгарского астронома Масуда аль-Булгари как об обыденном явлении писал, что наша Земля вращается вокруг Солнца.

Затем слово было предоставлено археологу, доценту УлГПУ Юрию Семыкину, который провел экскурс в историю булгарского народа и Волжской Булгарии, а также отметил большой вклад булгар в историю и культуру Поволжья и страны в целом. Затем обратил внимание – городищам близ сел Кр.Сюндюково и с.Алейкино, и выразил надежду что студенты-археологи из Дунайской Болгарии в этом году также проявят интерес к архитектурным памятникам, и приедут на раскопки, совместно и ульяновскими студентами как это было в прошедшем году на раскопках булгарских городищ в Старомайнском районе области.

Председатель Исполкома Татарской Национально-Культурной автономии Ленинского района г.Ульяновска К.Н. Мухаметшин, который положительно оценил вклад общественной организации «Булгарское возрождение», её членов, и лично Председателя Ш.М.Богданова в дело сохранения исторического наследия, пропагандированию и популяризации истории, культуры и традиций волжских булгар.

После выступлений, присутствующие на данном мероприятии стали высказывать свои мнения по озвученным темам и вопросам. В целом присутствующие поддержали проект по установке в Ульяновске памятника булгарскому астроному Масуду аль-Булгари, однако указали на необходимость наличия исторической справки и далее более активнее пропагандировать эту личность и его вклад в историю и астрономию, а также публикации в СМИ исторических сведений и ссылок о нем для подготовки общественного мнения.

В заключении все участники получили карманные календари и книжки по истории и культуре Волжской Булгарии, изданные Советом общественной организацией «Булгарское Возрождение».

Участники данного мероприятия выразили надежду, что такая встреча пройдет ещё раз, но в более расширенном составе.

Комментарии к записи 9 февраля 2012 года состоялся Отчет о деятельности Ульяновской городской просветительской общественной организации «Булгарское возрождение» отключены

Бие даалт гэж юу вэ?

Оюутны бие даах ажил гэдэг нь нэг талаас сургалтын стандарт, хөтөлбөр нөгөөтэйгүүр оюутны сонирхол, чадавхи зэргийг харгалзсан хичээлийн болон хичээлийн бус цагаар багшийн шууд бус удирдлага дор явагддаг оюутны бие дааж суралцах бүтээлч үйл ажиллагаа.

Өнөө үед оюутанд бие дааж суралцах арга барил, чадвар, дадал эзэмшүүлэх нь сургалтын гол зорилго болоод байна. Энэхүү зорилт нь мөн оюутны бие даалтын ажлын үндсэн зорилт болж оюутанд сурах олон үйл, үйлдлийг бие дааж хийх арга барил эзэмшүүлэх хэрэгтэй гэдгийг илэрхийлнэ.

Оюутны бие даалтын ажил ямар ач холбогдолтой вэ? Гэвэл: оюутан лекц, семинарын хичээлийн явцад бүрэн эзэмшээгүй зүйлээ бүрэн гүйцэд өөрийн болгох, мэдлэгээ гүнзгийрүүлэх, өргөжүүлэх, авъяас чадавхаа нээн хөгжүүлэх, бие дааж сэтгэн бодох, өөрийнхөө үйл ажиллагааг зохион байгуулах, төлөвлөх, хянан жолоодох, бие дааж оновчтой шийдвэр гаргах, дүгнэлт хийх, зөрчилт байдлаас гарах арга барил эзэмших, хариуцлагатай байх, бусадтай хамтрах, цаг барих зэрэг олон талын арга барил эзэмших давуу талтай.

Улирлын эхэнд багш болгон заадаг хичээлийнхээ хүрээнд оюутнуудаар бие даалгаж хийлгэх ажлын зорилго, тоо, төрлийг урьдчилан боловсруулж тэдэнд танилцуулан эдгээрийг яаж хийх заавар зөвлөгөө, ашиглах ном, бусад хэрэглэгдэхүүн, тавигдах шаардлага, оюутан багшид бие дааж хийсэн ажлаа хэдийд өгөх хугацаа /сар, өдөр/, оюутны бие даалтын ажлын явц, гүйцэтгэл зэргийг яаж хянан туслах талаар багш дэлгэрэнгүй бөгөөд тодорхой мэдээлэл өгөх хэрэгтэй.

Оюутны бие даалтын ажлыг хичээлийн бус цагаар хянан туслах нь багшаас болон оюутнаас их цаг хугацаа шаардах тул оюутны бие дааж хийсэн зарим зүйлийг семинарын хичээл дээр хэлэлцэхээр төлөвлөх нь зүйтэй. Ингэхдээ оюутны ачаалал улирлын турш жигд байхаар төлөвлөн зохион байгуулах хэрэгтэй.

Оюутны бие даалтын ажил нь:

1. Оюутны заавал хийх ажлын сэдэв

2. Оюутны сонгож хийх ажлын сэдэв

3. Оюутан өөрөө сонирхсон сэдвээ дэвшүүлж судлах гэсэн хэлбэртэй байж болно.

Оюутны бие даалтын ажлын сэдэв нь тэдний ирээдүйн ажилд хэрэг болох тийм практик, тулгамдсан /нэн чухал/ асуудал байвал түүнийг оюутан одоо судласнаар сургуулиа төгсөөд тийм асуудалтай тулгарахад тодорхой хэмжээгээр шийдвэрлэх чадвартай болох талаар харгалзан боловсруулах нь зүйтэй. Сэдэв бүрийн эцэст: оюутан бие дааж энгийн ажиглалт хийх, шаардлагатай ном, сэтгүүл уншиж тэмдэглэл хөтлөх, зохих хүмүүсээс ярилцлага, асуулга авах, төрөл бүрийн бүтээлч асуулт, даалгавар өгөх, асуулт, төлөвлөгөө, бодлого зэргийг зохиох, тодорхой юмс үзэгдэлд анализ хийх, орчуулга хийх, интернет ашиглан мэдээлэл олох ажлыг ганцаар бие даан хийх, 2-3-аар хамтрах, 4-5 хүнтэй багаар ажиллаж гүйцэтгэхээр тусгаж болно.

Оюутны бие даалтын ажлыг 3 түвшинд хуваан үздэг. Үүнд:

1. Сэргээн хуулбарлах: энэ түвшний бие даасан ажлын зорилт нь оюутны мэдлэгийг бататгаж улмаар түүнд чадвар, дадал төлөвшүүлэх явдал. Энэ тохиолдолд оюутан бэлэн загвар ашиглаж сурах үйлийг хийнэ. Ийм төрлийн бие даалтын ажлын мөн чанар нь мэдлэгийг таних, ухамсарлах, тогтоох үйл ажиллагаа гүйцэтгэхэд чиглэнэ. Үүнд: даалгавар, дасгал гүйцэтгэх, бодлого бодох, мэдээлэл хийх, хүснэгт хийх, график зурах гэх мэт ажил багтана.

2. Өөрчлөн хувиргах: энэ түвшний бие даасан ажлын зорилт бол оюутанд мэдлэгээ өөр нөхцөлд шилжүүлэн хэрэглэх арга барил, чадвар олгох явдал юм. Үүний тулд оюутнаар уншсан зүйлийн төлөвлөгөө зохиохоос эхлээд тодорхой асуудлаар өөрийн санаа бодлоо найруулан бичих ажлуудыг хийлгэж болно. Тухайлбал: оюутан эссэ бичих, бодлого зохиох, реферат бичих, илтгэл бичих гэх мэт.

3. Бүтээлч: энэ түвшний оюутны бие даалтын ажлын зорилт бол оюутанд тодорхой үзэгдэл, асуудал, нөхцөл гэх зэрэгт тодорхойлолт өгөх, асуудлыг шийдвэрлэх арга зам, хэрэглэгдэхүүн зэргийг бие дааж сонгож авах, шинэ мэдлэг бүтээж бий болгох гэх зэрэг арга барилыг олгох явдал юм. Үүний тулд оюутнаар шийдвэрлэх асуудлыг олуулах, түүнийг хэрхэн шийдэх талаар эрэл хайгуул хийлгэх, төсөл боловсруулах ба судалгаа хийлгэх, судалгааны материалд боловсруулалт хийлгэх, тайлан бичиж хамгаалуулах, ангийн ажил болон дипломын ажил хийлгэх гэх мэт байна.

Улирлын явцад эдгээр 3 түвшний ажлууд хослож байхаар оюутны бие даалтын ажлыг төлөвлөн хэрэгжүүлэх нь чухал.

Мөн тэнхимийн багш нар оюутны бие даасан ажлыг хянах, зөвлөн туслах зориулалтаар “Оюутны бие даасан ажлын график” гарган мөрдөж ажиллах нь оюутны ачааллыг улирлын эцэст хэт ихэсгэхгүй жигд байлгах боломжтой болгодог. Оюутны бие даалтын ажлыг зохион байгуулах нь багш бүр өөрийн нөхцөл боломж, суралцагчдын мэргэжил, хэрэгцээ, чадвар зэргийг харгалзан бүтээлч, уян хатан хандахыг шаардана.

Оюутны бие даалтын маш олон төрлүүд байж болно. Тухайлбал: оюутан мэдээлэл хайх, эсээ бичих, санал, зөвлөмж боловсруулах, төслийн ажил гүйцэтгэх, түүний тайланг бичиж хамгаалах, ярилцлага, хэлэлцүүлэг хийх, маргаанд оролцох, илтгэл, реферат, ангийн ажил, дипломын ажил бичиж хамгаалах гэх мэт байна. Эдгээрээс багш оюутнууд чухам аль нь тухайн нөхцөлд илүү тохирохыг өөрсдөө сонгон авч хослуулан хэрэглэх хэрэгтэй.

Оюутны бие даалтын ажил нь бүтцийн хувьд оршил, үндсэн хэсэг, дүгнэлт, хавсралт, ашигласан ном зохиолын жагсаалт гэх зэргээс бүрдэнэ.

Оршил хэсэгт оюутан энэ асуудлыг яагаад сонгож авсан үндэслэл, түүний онолын болон практик ач холбогдол, дэвшүүлж ажиллах зорилт, ямар арга, аргазүйг хэрэглэсэн зэргээ тодорхой бичнэ.

Үндсэн хэсэгт асуудлын мөн чанарыг гаргах, тулгуур ухагдахууны утга санаа, асуудлын судлагдсан байдлыг тоймлон гаргах, түүнд дүн шинжилгээ хийх, асуудлын бүтэц, төрөл, хэлбэр, уг асуудал амьдрал практикт ямар байгааг судалж дүн шинжилгээ хийсэн байх, ололттой болон шүүмжлэлттэй ямар зүйлс байгаа зэргийг бүрэн тусгана.

Дүгнэлт гэсэн хэсэгт дэвшүүлсэн зорилтыг хэрхэн шийдсэн, анхаарууштай асуудлыг судлан шийдэх явцад шинээр юу олж тогтоосон, цаашид яах талаар тодорхой саналууд зэргийг тусгана.

Оюутны бие даалтын ажлын чанарыг дээшлүүлэхийн тулд багш нар тухайн бие даасан ажилд тавих шаардлагыг урьдчилан боловсруулж өгөх нь үр дүнтэй. Тухайлбал:

Эсээ бол тодорхой нэг асуудлаар бичигч өөрийнхөө санаа бодлыг бичгээр илэрхийлэх боломж бүхий жижиг хэмжээний үргэлжилсэн үгийн бүтээл юм. Эсээнд тавигдах нийтлэг шаардлага:

- Эсээний сэдвийг яагаад сонгосон үндэслэлийг гаргах,

- Эсээнд хэрэглэж буй тулгуур ухагдахууны утга санааг тодорхой илэрхийлсэн байх,

- Эсээнд гарч буй асуудлын талаар өөрийн санаа бодол, хандлагаа илэрхийлсэн байх,

- Эсээнд ашигласан амьдралын баримт, үзэгдэлд олон талын анализ хийж, түүний учир шалтгаан, үр дагавар зэргийг тодорхой гаргасан байх,

- Өөрийн дүгнэлт хийсэн байх ба цаашид юу хийх нь зүйтэй талаар тодорхой санал дэвшүүлсэн байх,

- Тогтоосон үгийн тоонд хүрсэн байх,

- Логик дэс дараалалтай бичсэн байх,

- Үг үсгийн болон найруулгын алдаагүй байх

- Тогтоосон цаг хугацаанд нь өгсөн байх гэх мэт.

Товчлол бол уншиж судалсан материалын гол санааг товч тодорхой бичиж тэмдэглэсэн бичвэр юм. Товчлолд дараах шаардлага тавигдана.

- Уншиж судалж буй материалын зохиогчийн нэр, зохиолын нэр, хэвлэсэн газар, он зэргийг тэмдэглэх,

- Уншсан зүйлээ үгчлэн хуулан бичихээс зайлсхийж гол санааг нь аль болох сайтар тунгаан бодож байж өөрийн үгээр товч бичихийг хичээх,

- Шаардлагатай гэсэн зүйлийг үгчлэн бичвэл хашилтанд хийж хуудсын дугаарын хамт тэмдэглэх,

- Товчилсон зүйлээ эргэн харж нягтлан үзэх гэх мэт.

Мэдээлэл гэдэг бол тодорхой нэг асуудлаар янз бүрийн арга хэрэглэн цуглуулсан материалын тухай нийтийн хүртээл болгохоор тусгайлан боловсруулсан материал юм. Мэдээлэл нь дараах шаардлагыг хангасан байна.

- Мэдээллийн сэдэвтэй холбоотой ном, сэтгүүл бусад эх материалыг судалж боловсруулалт хийсэн байх,

- Амьдралын тодорхой бөгөөд түгээмэл шинжтэй үзэгдэл, баримт зэрэгт дүн шинжилгээ хийсэн байх,

- Мэдээллийн сэдвээр гол, тулгуур санаануудыг тодорхой гаргасан байх,

- Мэдээллийг логик дараалалтай, эмх цэгцтэй бичсэн байх,

- Мэдээлэл хийх сэдвээр мэргэжлийн хүмүүсээс ярилцлага авч боловсруулалт хийсэн байх,

- Дүгнэлт хийж тодорхой саналууд дэвшүүлсэн байх,

- Мэдээлэл нь 2-3 хуудас байх ба 5-7 минутанд багтаж ярих боломжтой байх гэх мэт…

Санамж нь тодорхой нэг асуудлыг амжилттай шийдвэрлэхэд зориулж товч бичсэн багахан хэмжээний зөвлөмж бичвэр юм. Санамжинд дараах үндсэн шаардлагууд тавигдана.

- Сэдэвтэй холбоотой гол зүйлүүдийг товч, тодорхой, бүрэн гүйцэт бичсэн байх,

- Санамжийн өгүүлбэр бүр нэг утга санаагаар ойлгогдохоор бичигдсэн байх,

- Санамжинд буй зүйлс логик дэс дараалалтай байх,

- 1 хуудаснаас хэтрэхгүй байх гэх зэрэг болно.

Реферат бол тодорхой нэг сэдвээр онолын болон практик судалгааны үр дүнг бичгээр иэлэрхийлсэн бүтээл юм. Энэ нь дараах шаардлагыг үндсэндээ хангасан байна.

- Рефератын сэдвийг товч үндэслэсэн байх,

- Рефератын тулгуур ухагдахууны утга санааг гаргасан байх

- Шинжилгээ хийсэн байх

- Ишлэл, зүүлтийг зөв хийсэн байх

- Рефератанд авч хэлэлцэж буй асуудал сургалтын практикт ямар байгаа талаар судалгаа хийж үр дүнд нь боловсруулалт хийсэн байх

- Судалгааны үр дүнг схем, диаграмм зэргээр үзүүлсэн байх

- Рефератын эцэст үндэслэл сайтай бүрэн дүгнэлт хийсэн байх

- Рефератын сэдэв болон агуулга хоорондоо тохирч байх

- Рефератад ашигласан ном зүйг зөв хийсэн байх

- Судалгааны материалыг хавсаргасан байх

- Реферат нь хэмжээний хувьд 8-12 хуудас байх гэх мэт.

Илтгэл бол тодорхой хугацаанд хийсэн судалгааны ажлын үр дүнг товч бичсэн аман мэдээлэлд зориулсан эрдэм шинжилгээний бага хэмжээний бүтээл. Илтгэл нь дараах шаардлагыг хангасан байх:

- Уг илтгэлийг яагаад бичих болсон үндэслэлийг гаргасан байх

- Илтгэлийн тулгуур ухагдахууны утга агуулгыг тодорхойлсон байх

- Илтгэлд дэвшүүлж буй шинэлэг санааг үндэслэж нотолсон байх

- Тодорхой баримт сэлтэд дүн шинжилгээ хийсэн байх

- Товч дүгнэлт хийсэн ба түүнд шинээр дэвшүүлж буй санаанууд байх

- Илтгэлийн сэдэв ба агуулга 2 хоорондоо тохирч байх

- Нотолгооны ишлэл, зүүлтийг зөв, зохих журмын дагуу хийсэн байх

- Илтгэл нь хэмжээний хувьд 5-7 хуудас байх

- Шаардлагатай материалыг хавсаргасан байх

- Ашигласан ном зохиолын жагсаалтыг хийсэн байх

- Илтгэх чадварын бэлтгэл сайн байх зэрэг байна.

Судалгааны тайлан нь тодорхой асуудлаар зохих хугацаанд ганцаар болон хамтарч хийсэн судалгааны ажлын үндэслэл, үр дүн, дүгнэлт зэргийг агуулсан бүтээл юм. Энэ нь дараах шаардлагыг хангасан байна:

- Судалгааны сэдвийг үндэслэсэн байх

- Судалгааны ажлын зорилго, зорилт зэргийг оновчтой тодорхойлсон байх

- Судалгааны ажлын үе шат, хэрэглэсэн арга зэргийг бичсэн байх

- Судалж буй асуудал практикт ямар байгааг судлах: ажиглалт, ярилцлага, асуулга, тест гэх мэтчилэн аргыг хэрэглэсэн байх

- Судалгааны материалдаа тооны болон чанарын боловсруулалт хийж тодорхой дүгнэлтүүд хийсэн байх

- Онолын судалгаа болон практик судалгааны материалыг хооронд нь харьцуулж дүгнэлт хийсэн байх

- Тайлангийн эцэёт дүгнэлт санал зэргийг дэвшүүлсэн байх гэх зэрэг болно.

Ангийн ажил бол тодорхой нэг юмуу хэд хэдэн хичээлтэй уялдуулж хийсэн судалгааны ажлын агуулга, үр дүнгээр хийсэн бүтээл юм. Энэ нь дараах шаардлагыг хангасан байна:

- ангийн ажлын сэдвийг яагаад сонгож авснаа товч үндэслэх

- энэ сэдвийн онолын болон практик ач холбогдлыг гаргасан байх

- ангийн ажлын сэдвээр гол ном зохиолыг уншиж эдгээрт дүн шинжилгээ хийсэн байх

- ном зохиолыг судлах явцад юу шинээр авсан тухай дурдсан байх

- ангийн ажлыг хийх явцад юу шинээр хийж бүтээсэн тухай тодорхой бичих

- судлагаа хийх явцад уг асуудал практикт ямар байгааг судалгааны хэд хэдэн аргаар судалж үр дүнд нь боловсруулалт хийсэн байх

- уг асуудлын хэрэгжилтэнд дүн шинжилгээ хийсэн байх: ололттой сайн болон анхаарууштай ямар зүйл байгааг тодорхой гаргасан байх

- ишлэл, зүүлтийг зөв хийсэн байх

- эцэст нь дүгнэлт, саналуудыг оновчтой хийсэн байх

- хэмжээний хувьд 15-20 хуудас байх гэх мэт.

Дипломын ажил бол сургалтын эцэст мэргэжлийн тодорхой асуудлын хүрээнд хийсэн судалгааны ажлын агуулга, арга зүй, үр дүнгээр бичсэн бүтээл юм. Энэ нь дараах шаардлагыг хангасан байна:

- дипломын ажлын сэдвийг яагаад сонгож авснаа үндэслэсэн байх

- дипломын ажлын сэдвийн нэн чухлыг үндэслэсэн байх

- эн сэдвийн онолын болон практик ач холбогдол нь юу юу байх вэ гэдгийг тодорхой бүрэн гүйцэд гаргасан байх

- уг сэдэвтэй холбоотой гол ном зохиолуудыг судалж дүн шинжилгээ, харьцуулалт хийсэн байх

- уг асуудал практикт ямар байгааг судалж байдлыг бодитой тогтоосон байх

- судалгааны үр дүнгийн шалгуур, үзүүлэлт зэргийг үндэслэлтэй гаргасан байх

- онолын судалгаа болон бодит байдал зэргийг харьцуулж дүгнэлт хийсэн байх

- ямар асуудлыг яаж шийдсэн тухай өөрийн дэвшүүлсэн шинэ санаа, арга зам гэх зүйлийг үндэслэлтэй, тодорхой бичсэн байх

- дипломын ажлыг хийх явцад ямар зүй тогтол, зарчим, зөрчил гэх зэргийг олж илрүүлсэн тухай бичсэн байх /шинэлэг тал/

- эцэст нь үндэслэл сайтай дүгнэлт, санал зэргийг ерөнхийлөн бичсэн байх

- дипломын ажлын сэдэв болон дипломын агуулга хоорондоо нийцэж байх

- бичлэгийн соёл: үг, үсэг, найруулгын алдаагүй байх

- ишлэл, зүүлтийг зөв хийсэн байх

- ашигласан ном зохиолын жагсаалтыг гаргасан байх

- судалгаа авсан материалаа хавсаргасан байх

- хэмжээний хувьд: 50-60 хуудас гэх мэт.

Эдгээр зүйлийг оюутан суралцах хугацаандаа системтэй хийснээр өөрийн “бүтээлийн сан”-тай болох боломжтой болно. Оюутны бие дааж хийсэн ажлыг оновчтой үнэлж дүгнэх нь түүнийг идэвхжүүлэх чухал хөшүүрэг юм. Үнэлгээ бодитой байхаас гадна оюутанд сургамжтай өөрийнхөө бүтээлийг өөрөө үнэлэн алдаа, оноогоо өөрөө олж засч залруулах ухаантай болгох нь чухал. Сургалтын өнөөгийн практикт оюутан нь бие даасан ажлыг зөвхөн багшид үзүүлж дүн авахын тулд хийх хандлага ажиглагддаг. Энэ нь мэргэжилтэн-бие хүний төлөвшилд тийм ч таатай бус үр дагавартайг анхаарах хэрэгтэй.